«قنات های یزد» جاذبه‌ای برای گردشگران دنیا

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – سمیه گلابگیریان * قنات زارچ و قنات حسن آباد مشیر و دهنو ۲۵ تیر ۱۳۹۵ به همراه ۹ قنات دیگر ایرانی از استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، مرکزی و اصفهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

سنت حفر قنات برای دستیابی به آب و انتقال آن به نقاط مورد نیاز در استان کویری یزد مرسوم بوده و زیبایی ان تا حدی است که وجهه جهانی به خود گرفته است.

قنات زارچ

قنات تاریخی زارچ با قدمت سه هزار سال و به طول ۸۳ کیلومتر به عنوان طولانی‌ترین قنات جهان در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

این قنات در عمق ۲۳ متری زمین به عنوان طولانی‌ترین سازه آبی جهان حفر شد که از ویژگی‌های آن داشتن ۷۰ پله است و این ویژگی به اضافه طولانی بودن و قدمت، آن را به یکی از قنات‌های ارزنده دنیا تبدیل کرده است.

قنات زارچ، از روستای فهرج در ۶۰ کیلومتری شهر یزد سرچشمه می‌گیرد و حدود ۳۰ کیلومتر آن نیز از «اکرمیه» تا دروازه قرآن، از زیر شهر یزد می‌گذرد و پس از خروج از یزد و طی چند کیلومتر دیگر، به بخش زارچ می‌رسد.

تا ۴۰ سال قبل، آبدهی قنات زارچ بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود، اما به دلیل حفر بی رویه چاه‌های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به شدت کاهش یافته است.

زارچ با قدمت بیش از سه هزار سال از مناطق کهن مرکزی ایران محسوب می‌شود و در ۱۵ کیلومتری شهر یزد قرار دارد تا سال ۱۳۴۲ خورشیدی جزو نواحی روستایی به شمار می‌رفت و از این سال به عنوان منطقه شهری شناخته شد. این قنات در طول سالیان گذشته لایروبی و مرمت شده تا همان جریان محدود اب در ان برقرار شده و جلوه گردشگری به خود بگیرد و گردشگران با نورپردازی انجام شده در مظهر قنات و در نقاطی از بافت تاریخی یزد قادر به ورود به قنات هستند.

قنات حسن آباد مشیر و دهنو

قنات حسن آباد مشیر و دهنو از دیگر قنات‌های جهانی یزد است. مادر چاه این قنات که در نزدیکی چشمه «غربالبیز» مهریز قرار گرفته، از آب شیرین و گوارای ارتفاعات «شیرکوه» سرچشمه گرفته که حوضه آبریز قنات حسن‌آباد مهریز را تشکیل می‌دهد.

رشته‌های قنات حسن آباد پس از طی مسیری بسیار طولانی و سیراب ساختن چندین و چند روستا و آبادی، در نهایت به باغ پهلوان پور مهریز یزد می‌رسد و در این باغ میراث جهانی جاری می‌شود.

آب زلال این قنات، املاحِ بسیار کمی دارد و بسیار شیرین و گواراست و «دِبیِ» آن در فصول پرباران به ۲۰۰ لیتر در ثانیه می‌رسد.

قنات حسن آباد، قناتی تاریخی و ۷۰۰ ساله در شهرستان ییلاقی مهریز یزد و متعلق به دوره میانی اسلامی (قرن هشتم) است و در ۱۶ بهمن ۱۳۸۹ با شماره ثبتی ۲۹۹۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

در مجموع، حق آب قنات حسن آباد با ۲۰۰ مالک و ۴۰۰ بهره بردار متعلق به برخی اهالی شهرستان مهریز و یزد است که یک پنجم سهم سادات آن در داخل خود مهریز در تغار ساداتی، جدا و تحویل داده می‌شود و مابقی آب، سهم روستای دهنو، آب انبار نو مریم آباد و حسن آباد یزد است.

چاه اصلی قنات دهنو - حسن‌آباد با عمقی حدود ۴۰ متر در نزدیکی چشمه غربالبیز مهریز قرار گرفته که تغذیه آبی اصلی ارتفاعات شیرکوه، سرریز چشمه غربالبیز، حوضه آبریز قنات و تشکیلات آهکی منطقه از این قنات است.

قنات تاریخی حسن آباد از غربالبیز مهریز شروع و با عبور از آب انبارها، باغات و مزارع روستاهای دهنو، حسن آباد، مریم آباد یزد و همچنین پس از به حرکت در آوردن آسیاب های ریگ، حاجی ملأ ماشاالله و دو سنگی به کوشک باغ پهلوان پور مهریز ختم می‌شود که البته مظهر تجلی و آبنمایی زیبای این قنات در روستای حسن آباد مشیر به جلوه در می‌آید و هر ساله گردشگران زیادی را به سمت خود جلب می‌کند.

میزان بارندگی سالانه در شیرکوه یزد تأثیر مستقیمی بر مقدار آبدهی قنات ۷۰۰ ساله حسن آباد دارد چرا که این قنات هوابین است و از بارندگی‌ها، تغذیه می‌کند.

در سال‌های پرباران و به خصوص فصل بهار، میزان آبدهی قنات حسن آباد یزد به ۲۰۰ لیتر در ثانیه می‌رسد اما در فصل‌های تابستان و پاییز این مقدار به ۱۱۰ لیتر در ثانیه کاهش می‌یابد و امروزه تنها برای آبیاری باغ‌های بین راه و کشت و کار در مهریز، حسن آباد مشیر یزد و دهنو به کار می‌رود.

این قنات‌ها در حال حاضر در بعد جهانی به اهمیت فراوانی دست یافته اند و اقداماتی که برای لایروبی، مسدود کردن مسیر پساب‌های خانگی و برقراری جریان آب همراه با نورپردازی در این سال‌ها انجام شده است، این توجه را مضاعف کرده است اما توجه کالبدی باید با توجه فرهنگی همراه باشد.

باید در این اقدامات کارکرد اصلی قنات به گردشگران معرفی شود و در این مسیر از مقنیانی که سال‌ها در این حوزه فعالیت کرده و متبحر هستند، استفاده کنند تا گردشگران دشواری‌ها و سختی‌های آبرسانی در قنات را به عینه ببینند.

قنات سازه منحصر به فرد زندگی کویری است و سازه‌های امروزی هم هرگز نتوانسته اند به کارکرد و نتیجه اجرای آن برسند از این رو هر چقدر برای حفاظت و حراست از این سازه‌های قدیمی اما کاربردی توجه شود، نتایج بسیار خوبی حاصل خواهد شد.

*فعال رسانه‌ای